ಮಳೆಯ ವಿಧಗಳು
ಮಳೆ
ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ನೀರು ಮೂರು ಪ್ರಕಾರದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವುದು. ಅವುಗಳೆಂದರೆ ಅನಿಲ (ನೀರಾವಿ), ದ್ರವ (ನೀರು) ಮತ್ತು ಘನ (ಹಿಮ).
ಇವು ಹೀರಿಕೊಳ್ಳುವ ಅಥವಾ ಬಿಡುಗಡೆಗೊಳಿಸುವ ಶಾಖ ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿಯಿಂದಾಗಿ ಒಂದು ಹಂತದಿಂದ ಮತ್ತೊಂದು ಹಂತಕ್ಕೆ ಬದಲಾವಣೆ ಹೊಂದುವುದು.
ದ್ರವ ರೂಪದ ಜಲಾಂಶವು ಅನಿಲ ಅಥವಾ ನೀರಾವಿ ರೂಪಕ್ಕೆ ಪರಿವರ್ತನೆ ಹೊಂದುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗೆ ʼಭಾಷ್ಪೀಕರಣʼ ಎಂದು ಕರೆಯುವರು.
ಅನಿಲ ರೂಪದ ತೇವಾಂಶ ದ್ರವ ಅಥವಾ ಘನ ರೂಪ ತಾಳುವುದನ್ನೇ ʼಘನೀಕರಣʼ ಎನ್ನುವರು.
ಘನ ರೂಪದ ಹಿಮ ದ್ರವ ರೂಪಕ್ಕೆ ಮಾರ್ಪಾಡು ಹೊಂದದೆ ನೇರವಾಗಿ ಆವಿಯಾಗುವುದನ್ನೇ ʼಉತ್ಪನನʼ ಎಂದು ಕರೆಯುವರು.
ಮಳೆಯು ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿದ್ದು, ವಾಯುಮಂಡಲದ ಅನಿಲರೂಪದ ಜಲಾಂಶವು ಘನೀಭವಿಸಿ ದ್ರವರೂಪಕ್ಕೆ ಮಾರ್ಪಾಡಾಗಿ ನೀರಿನ ಹನಿಗಳಾಗಿ ಬೀಳುವುದು.
ಸಂಪೂರಿತ ವಾಯು ಮತ್ತಷ್ಟು ತಂಪಾಗುವುದು, ಉಷ್ಣವಾಯುರಾಶಿ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹೋದಂತೆಲ್ಲಾ ತಂಪಾಗುವುದರಿಂದ, ಉಷ್ಣ ವಾಯು ರಾಶಿ ಶೀತ ವಾಯುವಿನ ಮೇಲೇರುವುದರಿಂದ, ವಾಯುರಾಶಿ ಪೂರ್ಣ ಪ್ರಮಾಣದ ಆರ್ಧತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿ ಘನೀಕರಣಗೊಂಡಾಗ ಮಳೆ ಉಂಟಾಗುವುದು..
ಮಳೆಯ ವಿಧಗಳು
ರಚನೆಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ, ಪ್ರಕೃತಿ ಮತ್ತು ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಮೂರು ರೀತಿಯ ಮಳೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಪರಿಸರಣ ಮಳೆ
ಆರೋಹ ಮಳೆ
ಆವರ್ತ ಮಳೆ
ಪರಿಸರಣ ಮಳೆ(Convectional Rainfall)
ಸಂವಹನ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಮಳೆಯನ್ನು ಸಂವಹನ ಮಳೆ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಬಿಸಿಯಾದ ಮೇಲೆ ಗಾಳಿಯು ಹಗುರವಾಗಿ ಸಂವಹನ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಮೂಲಕ ಮೇಲೇರುತ್ತದೆ. ಅದು ಮೇಲೇರುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ಹಿಗ್ಗುತ್ತ ಶಾಖವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಘನೀಕರಣವು ನಡೆದು ಸಂಚಿತ ಮೋಡಗಳು ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.
ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಘನೀಕರಣದ ಸುಪ್ತ ಶಾಖವನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ, ಇದು ಗಾಳಿಯನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಬಿಸಿ ಮಾಡಿ ಗಾಳಿಯನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹೋಗುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
ಸಂವಹನ ಮಳೆಯು ಭಾರೀ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ ಆದರೆ ಕಡಿಮೆ ಅವಧಿಯದ್ದಾಗಿದ್ದು, ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಥಳೀಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಮತ್ತು ಕನಿಷ್ಠ ಪ್ರಮಾಣದ ಮೋಡದೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ.
ಇದು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಬೇಸಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಸಮಭಾಜಕದ ಕಾಂಗೋ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶ, ಅಮೆಜಾನ್ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ದ್ವೀಪಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದೆ.
ಉಷ್ಣಾಂಶವು ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುವ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಾಯು ಬಿಸಿಯಾಗಿ ಮೇಲ್ಮುಖವಾಗಿ ಚಲಿಸುವುದು, ಆನಂತರ ಸಾಕಷ್ಟು ಎತ್ತರವನ್ನು ತಲುಪಿ ತಂಪಾಗಿ ಅದರಲ್ಲಿರುವ ಜಲಾಂಶವು ಹನಿಗಳಾಗಿ ವಿಸರ್ಜನೆಗೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ ಮಳೆ ಬೀಳುವುದು.
ಈ ಮಳೆಯು ಗುಡುಗು ಮತ್ತು ಮಿಂಚಿನಿಂದ ಕೂಡಿರುತ್ತದೆ.
ಆರೋಹ ಮಳೆ(Orographic Rainfall)
ಇದು ಪ್ರಪಂಚದ ಹೆಚ್ಚು ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಮಳೆಯ ಪ್ರಕಾರವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಪರ್ವತ ಅಥವಾ ಭೂಸ್ವರೂಪ ಮಳೆ ಎಂದು ಕರೆಯುವರು.
ಜಲಾಂಶವನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಮಾರುತಗಳು ಬೀಸುವ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ಪರ್ವತವಿರುವಾಗ ಮಾರುತಗಳುಮ ಪರ್ವತವನ್ನೇರಿ ಮುಂದುವರೆಯುವವು.
ಮಾರುತಗಳು ಮೇಲೇರತೊಡಗಿದಂತೆ ವಾಯುವು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಹರಡಿಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಉಷ್ಣಾಂಶವು ಕಡಿಮೆಯಾಗಿ ತಂಪಾಗುವುದು, ಇದರಿಂದ ವಾಯು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ತೇವಾಂಶವು ಘನಿಭವಿಸಿ ಮಳೆ ಸುರಿಯುವುದು. ಮಾರುತಗಳಿಗೆ ಎದುರಾಗಿರುವ ಪರ್ವತ ಭಾಗವು ಹೆಚ್ಚು ಮಳೆ ಪಡೆಯುವುದು.
ಪರ್ವತಗಳ ಮತ್ತೊಂದು ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಈ ಮಾರುತಗಳು ಕೆಳಗಿಳಿಯುವುದರಿಂದ ವಾಯುವಿನ ಉಷ್ಣಾಂಶವು ಹೆಚ್ಚುತ್ತಾ ಹೋಗುವುದು. ಈ ವಲಯವು ಮಳೆ ರಹಿತವಾಗಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ‘ಮಳೆನೆರಳಿನ ಪ್ರದೇಶ’ ಎನ್ನುವರು.
ಆವರ್ತ ಮಳೆ(Cyclonic Rainfall)
ಆವರ್ತ ಮಳೆಯು ಸಮಶೀತೋಷ್ಣ ವಲಯದಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುವುದು.
ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳು ಅಥವಾ ವಾಯುಭಾರ ಕುಸಿತದಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಮಳೆಯನ್ನು ಆವರ್ತ ಮಳೆ ಎನ್ನುವರು.
ಸಮಶೀತೋಷ್ಣವಲಯದಲ್ಲಿ ವೃತ್ತಾಕಾರವಾಗಿ ಚಲಿಸುವ ಉಷ್ಣವಾಯು ರಾಶಿ ಮತ್ತು ಶೀತವಾಯು ರಾಶಿ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಧಿಸಿದಾಗ ಇವು ಉಂಟಾಗುತ್ತವೆ.
ವೃಷ್ಠಿ ಮಾಪಕ (Rain Gauge):
ಮಳೆಯ ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ಅಳೆಯಲು ಬಳಸುವ ಉಪಕರಣ.
ಸಮವೃಷ್ಠಿ ಮಾಪಕ (Isohyets):
ನಕ್ಷೆ ಅಥವಾ ಗೋಳದ ಮೇಲೆ ಸಮ ಪ್ರಮಾಣದ ಮಳೆಯನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಎಳೆಯುವ ರೇಖೆ.
ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳು(CYCLONES)
ಈ ಮಾರುತಗಳ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಅತಿ ಕಡಿಮೆ ಒತ್ತಡವಿರುವುದು. ಇದರ ಕಡೆಗೆ ಸುತ್ತಲಿನ ಅಧಿಕ ಒತ್ತಡ ವಲಯದಿಂದ ಮಾರುತಗಳು ವೃತ್ತಾಕಾರವಾಗಿ ಬೀಸುವುದನ್ನೇ ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳೆಂದು ಕರೆಯುವರು.
ಉತ್ತರಾರ್ಧಗೋಳದಲ್ಲಿ ಗಡಿಯಾರದ ಮುಳ್ಳು ಚಲಿಸುವ ದಿಕ್ಕಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿರುವ ಈ ಮಾರುತಗಳು, ದಕ್ಷಿಣಾರ್ಧಗೋಳದಲ್ಲಿ ಗಡಿಯಾರದ ಮುಳ್ಳಿನ ಚಲನೆಯ ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿರುತ್ತವೆ.
ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳ ವಿಧಗಳು:
ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳನ್ನು ಎರಡು ವಿಧವಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಬಹುದು. ಅವುಗಳೆಂದರೆ:
ಉಷ್ಣವಲಯದ ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳು
ಸಮಶೀತೋಷ್ಣವಲಯದ ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳು
1. ಉಷ್ಣವಲಯದ ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳು(Tropical Cyclones)
ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತಗಳು ಉಷ್ಣವಲಯದ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಗರಗಳ ಮೇಲೆ ಹುಟ್ಟುವ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಬಿರುಗಾಳಿಗಳಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಗಾಳಿ, ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಮಳೆ ಮತ್ತು ಚಂಡಮಾರುತದ ಉಲ್ಬಣಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ವಿನಾಶವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುವ ಕರಾವಳಿ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಚಲಿಸುತ್ತವೆ.
ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತಗಳು ವಿಶ್ವದ ಅತ್ಯಂತ ವಿನಾಶಕಾರಿ ನೈಸರ್ಗಿಕ ವಿಪತ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.
ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತಗಳು ಬೆಚ್ಚಗಿನ ಉಷ್ಣವಲಯದ ಸಾಗರಗಳ ಮೇಲೆ ಹುಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ತೀವ್ರಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.
ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತಗಳ ಮೂಲವು ತಾಪಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯೊಂದಿಗೆ ತೀವ್ರವಾದ ಒತ್ತಡದ ಗ್ರೇಡಿಯಂಟ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ.
ಸಂವಹನ ಪ್ರವಾಹಗಳ ಏರಿಕೆಯು ಕಡಿಮೆ ಒತ್ತಡದ ಒಮ್ಮುಖ ವಲಯವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
ಜಲಮೂಲಗಳಲ್ಲಿನ ಅಧಿಕ ಒತ್ತಡದ ವಲಯವು ಉಷ್ಣವಲಯದ ಕಡಿಮೆ-ಒತ್ತಡದ ಭೂ ದ್ರವ್ಯರಾಶಿಗಳ ಕಡೆಗೆ ಗಾಳಿಯ ಚಲನೆಯನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
ಈ ಉಷ್ಣವಲಯದ ಒಮ್ಮುಖ ಗಾಳಿಗಳು ಅನೇಕ ದೇಶಗಳ ಪೂರ್ವ ಕರಾವಳಿಯಲ್ಲಿ ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತವೆ.
ಅವು ಹೆಚ್ಚಿನ ವೇಗದ ಗಾಳಿಯೊಂದಿಗೆ ಭಾರೀ ಮಳೆಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತವೆ.
ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತಗಳು ಅತ್ಯಂತ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಮತ್ತು ವಿನಾಶಕಾರಿ.
ಉಷ್ಣವಲಯದ ಬಿರುಗಾಳಿಗಳ ರಚನೆ ಮತ್ತು ತೀವ್ರತೆಗೆ ಅನುಕೂಲಕರವಾದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳೆಂದರೆ:
27 ° C ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ತಾಪಮಾನದೊಂದಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ಸಮುದ್ರ ಮೇಲ್ಮೈ.
ಕೊರಿಯೊಲಿಸ್ ಬಲದ ಉಪಸ್ಥಿತಿ.
ಲಂಬ ಗಾಳಿಯ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು.
ಮೊದಲೇ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ದುರ್ಬಲ ಕಡಿಮೆ ಒತ್ತಡದ ಪ್ರದೇಶ ಅಥವಾ ಕಡಿಮೆ ಮಟ್ಟದ ಆವರ್ತ ಪರಿಚಲನೆ.
ಸಮುದ್ರ ಮಟ್ಟದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೇಲಿರುವ ಮೇಲಿನ ಭಿನ್ನತೆ.
ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತದ ರಚನೆ
ಚಂಡಮಾರುತದ ಕಣ್ಣು
ಇದು ಪ್ರಬುದ್ಧ ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತದಲ್ಲಿ ಬಲವಾದ ಸುರುಳಿಯಾಕಾರದ ಗಾಳಿ ಸುತ್ತುವ ಚಂಡಮಾರುತದ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿದೆ. ಇದು ಶಾಂತವಾದ ಗಾಳಿಯೊಂದಿಗೆ ಶಾಂತ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದೆ.
ಚಂಡಮಾರುತದ ಕಣ್ಣಿನ ಗೋಡೆ
ಕಣ್ಣು “ಕಣ್ಣಿನ ಗೋಡೆ” ಯಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದಿದೆ, ಇದು ಆಳವಾದ ಸಂವಹನದ ಸ್ಥೂಲವಾಗಿ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಉಂಗುರವಾಗಿದೆ, ಇದು ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮೇಲ್ಮೈ ಗಾಳಿಯ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದೆ. ಚಂಡಮಾರುತದ ಕಣ್ಣಿನ ಗೋಡೆಯ ಪ್ರದೇಶವು ಗರಿಷ್ಟ ನಿರಂತರ ಗಾಳಿಯನ್ನು ಸಹ ನೋಡುತ್ತದೆ, ಅಂದರೆ ಚಂಡಮಾರುತದಲ್ಲಿ ವೇಗವಾದ ಗಾಳಿಯು ಕಣ್ಣಿನ ಗೋಡೆಯ ಪ್ರದೇಶದ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಸಂಭವಿಸುತ್ತದೆ.
2. ಸಮಶೀತೋಷ್ಣವಲಯದ ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳು(Temperate or Extra-Tropical Cyclones)
ಸಮಶೀತೋಷ್ಣ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ, ಉಷ್ಣವಲಯದ ಪ್ರದೇಶದ ಬೆಚ್ಚಗಿನ ಗಾಳಿಯ ದ್ರವ್ಯರಾಶಿ ಮತ್ತು ಧ್ರುವ ಪ್ರದೇಶದ ಶೀತ ಗಾಳಿಯ ದ್ರವ್ಯರಾಶಿಯ ಸಂಗಮದಿಂದ ಚಂಡಮಾರುತಗಳು ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುತ್ತವೆ.
ಉಷ್ಣವಲಯದ ಗಾಳಿಯ ದ್ರವ್ಯರಾಶಿಯು ಹಗುರವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಇದು ದಟ್ಟವಾದ ಶೀತ ಗಾಳಿಯ ದ್ರವ್ಯರಾಶಿಯಿಂದ ಮೇಲಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಲ್ಪಡುತ್ತದೆ.
ಈ ಎರಡು ವಾಯು ದ್ರವ್ಯರಾಶಿಗಳ ಮಿಶ್ರಣ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಸೈಕ್ಲೋನ್ಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಅವು ಭಾರೀ ಮಳೆಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿವೆ.
ಸಮಶೀತೋಷ್ಣ ಪ್ರದೇಶವು ಚಂಡಮಾರುತಗಳಿಂದ ಗರಿಷ್ಠ ಮಳೆಯನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತದೆ.
ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಉಷ್ಣವಲಯದ ಚಂಡಮಾರುತಗಳ ಆಕಾರ ಮತ್ತು ಗಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಟ್ಟದ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆ.
ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ, ಚಂಡಮಾರುತಗಳು ತುಂಬಾ ವಿಶಾಲ ಮತ್ತು ಆಳವಿಲ್ಲದವುಗಳಾಗಿರುತ್ತವೆ, ಅವುಗಳನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಒತ್ತಡದ ತೊಟ್ಟಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಪ್ರತ್ಯಾವರ್ತ ಮಾರುತಗಳು(ANTI-CYCLONES)
ಹೆಸರೇ ಸೂಚಿಸುವಂತೆ ಇವು ಆವರ್ತ ಮಾರುತಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳಿಗೆ ಭಿನ್ನವಾದವು.
ಇವುಗಳ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಅಧಿಕ ಒತ್ತಡವಿದ್ದು, ಮಾರುತಗಳು ಅಲ್ಲಿಂದ ಸುತ್ತಲಿನ ಕಡಿಮೆ ಒತ್ತಡ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಬೀಸುತ್ತವೆ.
ಉತ್ತರಾರ್ಧ ಗೋಳದಲ್ಲಿ ಗಡಿಯಾರದ ಮುಳ್ಳಿನ ಚಲನೆಯ ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಚಲಿಸುವ ಪ್ರತ್ಯಾವರ್ತ ಮಾರುತಗಳು, ದಕ್ಷಿಣಾರ್ಧಗೋಳದಲ್ಲಿ ಗಡಿಯಾರದ ಮುಳ್ಳಿನ ಚಲನೆಯ ವಿರುದ್ಧ ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಬೀಸುತ್ತವೆ.
ಇವು ಉಪ ಉಷ್ಣವಲಯದ ಅಧಿಕ ಒತ್ತಡ ವಲಯ ಹಾಗೂ ಸಮಭಾಜಕ ವೃತ್ತದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.
ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯಾವರ್ತ ಮಾರುತಗಳು ಬೀಸುವ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮಳೆ ರಹಿತವಾದ ಹಿತಕರ ಒಣಹವಾಮಾನವಿರುವುದು.